Systemy emerytalne na świecie

System emerytalny na świecie fot.: sxc.hu

Współczesne systemy są do pewnego stopnia kontynuacją systemów Bismarcka lub Beveridge’a.[1]

W części krajów funkcjonują dalej (zazwyczaj jako jeden z elementów) systemy „podatkowe”, gdzie świadczenie jest w jednakowej wysokości dla wszystkich uczestników. W innych krajach rozwinęły się systemy, gdzie wysokość należnego świadczenia emerytalnego zależy od wysokości otrzymywanych w czasie pracy dochodów. Niemal w całej Europie Zachodniej funkcjonują systemy emerytalne zwane repartycyjnymi, oparte na obowiązkowym ubezpieczeniu, mającym charakter umowy międzypokoleniowej. Świadczenia wypłacane są ze składek pracujących, którzy po osiągnięciu wieku emerytalnego będą otrzymywać pieniądze od następnych pokoleń.

Z uwagi na trudności ze sfinansowaniem systemów o zdefiniowanym świadczeniu („stary” Polski ZUS, a obecnie I Filar), w ostatnich latach wiele krajów wprowadza zmiany polegające na zastępowaniu tych systemów rozwiązaniami o zdefiniowanej składce, gdzie wysokość świadczenia zależy od rentowności inwestowanych składek (polskie otwarte fundusze emerytalne II Filara). Dodatkowo w większości krajów dąży się do dywersyfikacji źródeł świadczeń emerytalnych przenosząc część odpowiedzialności na pracodawców czy samych pracowników, wprowadzając systemy wielofilarowe.

Bank Światowy zaleca, by systemy emerytalne złożone były z  trzech filarów:

• Emerytura państwowa – I filar
• Emerytura pracownicza – II filar
• Dobrowolne oszczędności – III filar

System chilijski

Chile było pierwszym państwem na świecie, które w 1981 r. całkowicie sprywatyzowało publiczny system emerytalny. Podstawą nowego systemu były prywatne fundusze emerytalne. Jednocześnie uczestnik, który partycypował w systemie co najmniej 20 lat ma zagwarantowaną minimalną emeryturę przez Państwo, finansowaną obecnie po reformie systemu z wpływów z podatków (VAT). Obecnie, choć system ten nadal uważany jest przez wielu za wzorcowy, aż 40% pracowników, z uwagi na biedę i bezrobocie, jest z niego de facto wykluczonych. Z chilijskich wzorów skorzystało około 30 innych krajów, głównie Ameryki Łacińskiej, ale również z Europy Środkowej, w tym Polska. Jednak Argentyna wycofała się z systemu w sytuacji kryzysu finansowego nacjonalizując system emerytalny.

Wspólny mianownik dla zmian w systemach emerytalnych

Poziom objęcia społeczeństwa systemem emerytalnym wydaje się zależeć od zamożności kraju. W krajach wysokorozwiniętych są nim objęci niemal wszyscy pracujący, podczas gdy w krajach ubogich zazwyczaj obejmuje on jedynie wąską grupę społeczeńdstwa, często jedynie urzędników państwowych czy wojsko.

Kraje rozwinięte mają problemy demograficzne (współczynnik dzietności wynosi mniej niż 2,1 dzieci, konieczne dla odbudowy populacji). Okres edukacji wydłuża się do ponad 25 lat, a zazwyczaj podjęcie pierwszej pracy opóźnia decyzje o posiadaniu dzieci. Oczekiwana długość życia również się wydłuża i obecnie przekracza znacznie 70 lat. Dodatkowo, w wielu krajach funkcjonują możliwości przechodzenia na wcześniejsze emerytury (zazwyczaj pomiędzy 55 a 60 rokiem życia), co pracodawcy często wykorzystują żeby wymienić siłę roboczą na młodszą, lepiej wykształconą i zdecydowanie tańszą.

Do niedawna wieku emerytalnego nie podnoszono, a w niektórych krajach nawet go obniżano. Początkowo ratunkiem wydawało się podnoszenie składek, ale osiągnęły one już taki poziom, że dalsze ich podnoszenie często nie jest możliwe. Kraje takie jak Niemcy, Francja czy Japonia muszą dopłacać z budżetu znaczne kwoty przekraczające 20% wartości wypłacanych świadczeń. Deficyty dotykające publiczne systemy emerytalne zmuszają Państwa do ich reformowania. Podobne problemy dotknęły też systemy emerytalne wzorowane na systemie Beveridge'a.

Preferencje społeczeństw Unii Europejskiej w zakresie zmian w systemach emerytalnych – badania Eurobarometer sprzed kilku lat

Współcześni pracownicy znacznie bardziej sceptycznie odnoszą się do perspektywy zabezpieczenia emerytalnego zapewnianego przez państwa. Z drugiej strony oczekiwania są wysokie i 53% respondentów uznaje poziom stopy zastąpienia w wysokości co najmniej 70% jako wystarczający do godnego życia. Większość (61%) przyszłych emerytów oczekuje, że emerytury z systemów państwowych będą głównym źródłem dochodu na emeryturze. Jednocześnie 92% mieszkańców Unii Europejskiej zgadza się ze stwierdzeniem, że gwarantowana minimalna emerytura powinna być podstawowym prawem każdego obywatela. Jedynie blisko połowa (56%) respondentów jest zdania, że wysokość emerytury powinna zależeć od wysokości wypracowanych składek.

Utrzymanie obecnych poziomów świadczeń nawet kosztem podniesienia wysokości podatków czy składek zyskuje największe poparcie, podczas gdy podnoszenie wieku emerytalnego, aby wydłużyć czas pracy jest najmniej popularnym rozwiązaniem w krajach Unii Europejskiej.

Autorzy: Krzysztof Nowak, Andrzej Narkiewicz
www.mercer.com

[1] System Bismarcka, wprowadzony w latach 70. XIX wieku w Niemczech, polegał na całkowitym finansowaniu przyszłej emerytury ze składek zatrudnionych.

System Beveridge’a, który opracowany został w 1942 w Wielkiej Brytanii różnił się on od systemu Otto von Bismarcka tym, że wysokość państwowej emerytury była na stałym poziomie, umożliwiającym zaspokojenie jedynie podstawowych potrzeb i była wypłacana z podatków, a nie ze składek zależnych od dochodu.